Dzięgiel litwor, Arcydzięgiel litwor

(Angelica archangelica)

Anielskie ziele, Archangielski korzeń, Anielski korzeń

Dwuletnia roślina mrozoodporna należąca do rodziny selerowatych (Apiaceae) jest uprawiana ze względu na słodko pachnące, jadalne łodygi i korzenie.

Występuje w stanie dzikim w górzystych i wilgotnych terenach Europy i Azji. W Polsce jest to gatunek rodzimy, od roku 2014 jest pod ochroną częściową.

Osiąga do 2,5 m wysokości, kwitnie w drugim roku uprawy od końca maja do sierpnia, owoce dojrzewają od lipca do września.

Lubi rosnąć w miejscach wilgotnych, na glebach żyznych, głębokich, próchnicznych, przepuszczalnych, preferuje stanowiska słoneczne i półcieniste.

Jest szeroko stosowany jako roślina korzenno-aromatyczna i lecznicza, uprawiany jest również jako roślina ozdobna ze względu na ładny pokrój przypominający palmę, mocną strukturę i przyjemny zapach.

Jest wykorzystywany w cukiernictwie do ozdabiania ciast i tortów (zwykle skośnie pocięte fragmenty łodygi zebrane w maju, są w tym celu smażone są w cukrze).

Z młodych łodyg i grubszych ogonków liściowych można sporządzać konfiturę. Stosowany także przy produkcji alkoholi: likierów czy dzięgielówki.

Suszone i sproszkowane korzenie znajdują zastosowanie jako środek aromatyzujący do słodyczy,są dodawane do mąki przy wypieku pieczywa i wyrobów cukierniczych, a także do sosów i jako przyprawa do innych potraw.

Nasiona służą do aromatyzowania nalewek, herbaty, sosów i wielu innych potraw.

Ze świeżych korzeni i pędów można parzyć napoje podobne do herbaty.

Młode liście rośliny, które wyrosły w pierwszym roku, są używane jako dodatek do sałatek i warzywo.

Część nadziemna rośliny jest szeroko stosowana w kuchni krajów takich jak Islandia, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Anglia, Francja czy Stany Zjednoczone.

Każda część rośliny jest wykorzystywana do robienia pikantnych sosów, a ludy północy używają jako pożywienia pędów gotowanych w mleku renifera.

W kuchni Grenlandii czy Laponii, a także w kuchni norweskiej liście rośliny często miesza się z różnymi potrawami warzywnymi.

W kuchniach pozostałych krajów Europy jest zwykle używany do sałatek i gulaszu.

Uprawa

Rozmnaża się z nasion wysiewanych na rozsadniku lub wprost do gruntu. Na rozsadnik wysiewa się nasiona pod koniec lipca lub na początku sierpnia. Wprost do gruntu nasiona wysiewa się w sierpniu. Roślinę uprawia się na glebie średnio żyznej, przepuszczalnej. Po przekwitnięciu i dojrzeniu nasion roślinę wycina się przy samej ziemi, gdyż staje się nieładna.

Według niektórych legend archanioł Michał poradził mnichom, aby przeżuwali korzenie tej rośliny, miało ich to uchronić przed zarazą.

Od X wieku arcydzięgiel był uprawiany jako roślina warzywna i lecznicza, zyskał popularność w Skandynawii w XII wieku, jest stosowany zwłaszcza w kulturze Lapończyków.

Angelica jest lekiem szamańskim wśród Samów lub Lapończyków.

Z suszonych łodyg wykonuje się ludowe instrumenty dęte, takie jak kalyuka.

Surowcem zielarski jest korzeń arcydzięgla litworu (Angelicae Archangelicae radix) – całe lub rozdrobnione, starannie wysuszone kłącze i korzeń

Zbiór korzeni prowadzi się w październiku następnego roku po wysiewie.

Nalezy suszyć go w temperaturze nie wyższej niż 35°C.

Zawartość olejku eterycznego w korzeniu arcydzięgla różni się w zależności od wieku korzeni.

Arcydzięgiel pobudza czynności wydzielnicze, działa rozkurczowo, wiatropędnie, antyseptycznie, uspokajająco, zwiększa wydzielanie soków trawiennych, śliny a także moczu i potu.

Wykazano jego działanie przeciwdrgawkowe.

Olejek eteryczny działa rozgrzewająco (przez drażnienie i powodowanie przekrwienie skóry) i nieznacznie przeciwbólowo.

Korzeń arcydzięgla stosuje się w stanach skurczowych przewodu pokarmowego, bólach brzucha, atonii jelit, dolegliwościach trawiennych, dolegliwościach czynnościowych serca, zawrotach głowy, braku apetytu i wzdęciach, zatruciach pokarmowych, nikotynowych i alkoholowych, jako łagodny środek uspokajający.

Nalewka zwiększa apetyt i poprawia trawienie oraz funkcje motoryczne i wydzielnicze jelit.

Ekstrakt jest stosowany jako środek przeciwskurczowy i uspokajający przy skurczach narządów zbudowanych z mięśni gładkich.