Czosnek niedźwiedzi

(Allium ursinum)

Wieloletnia, mrozoodporna roślina cebulowa, osiąga wysokość od 20 do 50 centymetrów, wydziela aromatyczny czosnkowy zapach. Objęta w Polsce od 2004 r. częściową ochroną gatunkową. Gatunek wykorzystywany jest od dawna jako roślina jadalna, lecznicza i ozdobna.

Nazwa jest związana z zamiłowaniem niedźwiedzi i dzików do cebulek tego czosnku. Niedźwiedzie po hibernacji jedzą je, aby oczyścić swoje ciało z toksyn po długim śnie zimowym.

Roślina najlepiej czuje się na stanowiskach północnych, wilgotnych i zacienionych. Wymaga żyznej i bogatej w wapno, próchnicznej gleby. Doskonale udaje się w sąsiedztwie kompostowników, pod drzewami liściastymi i krzewami, gdzie nie uda się uprawa innych roślin oraz w tych wszystkich częściach ogrodu, gdzie nie są prowadzone prace pielęgnacyjne, związane z poruszaniem i przekopywaniem ziemi.

Liście pojawiają się w marcu, a w lipcu nie ma już po nich śladu.

Czosnek niedźwiedzi kwitnie od kwietnia do czerwca, najintensywniej w maju.Jest to bardzo cenna roślina miododajna.

Nasiona można wysiewać przez cały rok, jednak najlepiej robić to jesienią – już na stałe miejsce. Przed siewem korzystne jest przemrożenie nasion, wtedy w temperaturze 10-15°C kiełkują szybko (max. 2 tygodnie), wewnątrz wymagany jest wysiew do pojemników na głębokość 2 mm, a następnie pikowanie kępkami lub po 2-3 siewki do doniczek.

Jest to starożytna roślina lecznicza znana Słowianom, Celtom, Germanom i Rzymianom. Podczas badań archeologicznych u podnóża Alp, odnaleziono ślady sugerujące jego używanie, nawet 5000 lat temu. W ostatnich latach odzyskał popularność ze względu na właściwości lecznicze, dużą zawartość witaminy C i siarki, właściwości odchudzające i pobudzające apetyt. W roślinie znajduje się adenozyna — substancja posiadająca właściwości witamin A, C, E i selenu jednocześnie. Ma też mangan, magnez, siarkę oraz dużą ilość łatwo przyswajalnego żelaza.

Liście zwykle zbiera się na początku kwitnienia, jednak można z nich korzystać już wcześniej, ale w taki sposób, aby nie uszkodzić rośliny. Można je suszyć, mrozić, solić lub konserwować w oliwie, jednak najlepsze są świeże. Pąki, kwiaty, łodygi i cebulki również są jadalne, choć są mniej używane niż liście.

Świeże liście mogą być używane jako przyprawa jak szczypiorek lub pietruszka, dodawane na kanapki, do zup, sosów, sałatek i dań, jako wypełnienie do słonych ciast. Można go podawać jak szpinak, jeść na chlebie z twarożkiem tofu lub z innymi smarowidłami do chleba np. pastą z fasoli, w sosach z jogurtem lub majonezem sojowym oraz jako dodatek do dipów i sosów grillowych.

Zalecane są jako dodatek do wiosennych zup i sałatek, można je też kisić oraz marynować w oliwie, jest to przysmak w Niemczech. Jest to główny składnik tradycyjnego niemieckiego pesto — Bärlauchpesto, są też dodawane do słonych ciastek i chleba. Na Kaukazie stosowany jest do gorących potraw, a surowe cebule są krojone i jadane na chlebie z solą.

Znalazł się wśród czterech różnych gatunków czosnku wspomnianych przez Dioskurydesa, opisany jako roślina o właściwościach odtruwających.

Od tysięcy lat roślina jest stosowana w medycynie ludowej na szkorbut i miażdżycę. W starożytnym Rzymie i średniowieczu uznawano go za dobry sposób, do oczyszczenia żołądka i krwi. W dawnych traktatach medycznych był wymieniany jako wiarygodne narzędzie do zapobiegania podczas epidemii dżumy, cholery i innych chorób zakaźnych. Napar był tradycyjnie podawany na gorączkę, kaszel, zapalenie oskrzeli, reumatyzm i rwę kulszową. Sałatka ze świeżych części nadziemnych jest polecana jako lekarstwo oczyszczające, przy wysypce. Jego działanie bakteriobójcze jest szczególnie przydatne w leczeniu chorób górnych dróg oddechowych, oprócz zabijania bakterii, pobudza wydzielanie śluzu w oskrzelach.

Jest jednym z najskuteczniejszych środków stosowanych w zwalczaniu Candida albicans.

Zapobiega gromadzeniu się cholesterolu we krwi, wzmacnia odporność, poprawia krążenie, stymuluje aktywność serca, zapobiega nowotworom złośliwym, obniża ciśnienie krwi, przyczynia się do normalizacji metabolizmu, pobudza organizm do oczyszczania z metali ciężkich, chemikaliów, pestycydów i innych związków toksycznych. Ma silne działanie bakteriobójcze, antywirusowe, oczyszczające, wykrztuśne, antyseptyczne, przeciwastmatyczne, hipotensyjne, moczopędne, rozszerzające naczynia, przeciwgorączkowe, pomaga w leczeniu miażdżycy, pobudza wydzielanie soku żołądkowego i żółci.