Opis
Rozmaryn lekarski
(Rosmarinus officinalis)
Wiecznie zielony, aromatyczny krzew z rodziny Lamiaceae, osiąga wysokość od 0, 5 do 2 metrów. Nazwa prawdopodobnie pochodzi od łacińskiego „ros”(rosa) „marinus” (morski).
Występuje w stanie dzikim w rejonie Morza Śródziemnego i Morza Czarnego, zwłaszcza w regionach przybrzeżnych, preferuje słoneczne, suche, wapienne pagórki. Łodyga drewniejąca w drugim roku, liście ciemnozielone. Kwiaty wielkości od 10 do 12 mm jasnoniebieskie, rzadziej różowe lub białe z odcieniami. Kwitnienie może wystąpić w ciągu pierwszego roku uprawy. Roślina miododajna, owadopylna. Roślinę można bardzo łatwo rozmnażać przez sadzonki. Wysiew z nasion jest również możliwy, ale wymagają one ciepła, czas kiełkowania do czterech tygodni. Roślina jest podatna na długotrwałe przelanie, musi mieć dobrze odsączoną ziemię.
Najlepiej rośnie w neutralnym środowisku zasadowym (pH 7-7. 8), średniej żyzności gleby, suchych warunkach.Jest to jedna z najdawniej uprawianych u nas roślin doniczkowych. W Polsce nie jest mrozoodporny, uprawiany w doniczkach jako roślina pokojowa, ozdobna, przyprawa. Po ostatnich mrozach zwykle wystawia się roślinę na werandę, balkon lub do ogródka, a zabiera ją stamtąd jesienią. Końcem zimy roślina powinna być przycinana. Surowiec może być zbierany przez cały rok, należy zbierać całe gałązki, a nie pojedyncze igły. W systemie mozaikowym (polikulturze), rozmaryn powinien rosnąć obok szałwii lekarskiej.
Był uprawiany już w starożytnym Rzymie, Egipcie i Grecji. Grecy i Rzymianie uznawali go za zioło lecznicze. Niekiedy był używany jako substytut kadzidła. W starożytnej kulturze był rośliną dedykowaną Afrodycie. Według legendy, grecka bogini Afrodyta była ozdobiona gałązkami rozmarynu, kiedy wyłoniła się z morza, urodzona z nasienia Uranosa. Nazywano go świeżym powiewem morza, uważany był za symbol wiernej miłości, wierzono że poprawia pamięć i koncentrację. Wręczenie bukieciku rozmarynu zapewniało o stałości, lojalności i oddaniu wobec ukochanej osoby lub przyjaciela.
Rozmaryn był również symbolem pamięci o zmarłych. Egipcjanie wkładali gałązki rozmarynu w ręce zmarłych, wierzyli że ich zapach osłodzi im podróż do krainy nieśmiertelnych dusz, w Grecji pleciono wieńce z rozmarynu dla zmarłych. W Londynie na początku 18 wieku pęczki rozmarynu i tymianku były noszone na pogrzeby i procesje, spodziewano się że jest to zabezpieczenie wobec chorób zakaźnych oraz symbol pamięci. Gdy trumna została umieszczona w grobie, wszyscy żałobnicy rzucali swoje gałązki do grobu.
Hiszpanie darzą go dużą czcią, gdyż według wierzeń dał schronienie Marii podczas ucieczki do Egiptu. Kiedy powiesiła swój niebieski płaszcz na krzewie, białe dotychczas kwiaty zabarwiły się na niebiesko.
Przesąd mówi że młodzi ludzie którzy dotkną się pod gałązką rozmarynu, zakochają się w sobie, jeżeli gałązka będzie mieć otwarty kwiat. Rozmaryn był używany do wróżenia przez panny, gałązki sadzono w osobnych donicach i przypisywano im imię potencjalnego kochanka. Ta która rosła najsilniej i najszybciej dawała odpowiedź. Gałązki założone na lalki miały przyciągnąć kochanka lub lecznicze wibracje do choroby.
Wierzono, że umieszczenie gałązki rozmarynu pod poduszką przed snem pomaga
odeprzeć koszmary, a umieszczone na zewnątrz domu odpychają czarownice. Z wiekami zmieniło się to znaczenie i wierzono, że tam gdzie kobieta rządzi domem i ogrodem, rozmaryn rośnie obficie. W 16 wieku niektórzy niszczyli krzaki rozmarynu w swoich ogrodach by pokazać że to oni, a nie ich żony, rządzą domem.
Rozmaryn był częścią larendogry („Woda Królowej Węgierskiej”), pierwszych perfum destylowanych, w których łączył się olejek eteryczny z alkoholem. Mieszanina została zarejestrowana w 1370 i została nazwana na część królowej Elżbiety Węgierskiej. Według legendy, pustelnik który przedstawił królowej recepturę, powiedział jej że zachowa piękno, aż do śmierci.
Rozmaryn jest wykorzystywany w przemyśle spożywczym, kosmetycznym, farmaceutycznym i perfumeryjnym. Olejek jest używany jako dodatek do perfum, kadzideł, szamponów i środków czyszczących, odświeżacz powietrza w pomieszczeniach. Naparem płucze się ciemne włosy. Gałązka rozmarynu rzucona w ogień odstrasza owady.
Był wykorzystywany w kultach religijnych i środkach farmaceutycznych zanim dotarł do kuchni. Jest bogaty w żelazo, wapń i witaminę B6. Obecnie jest popularną rośliną przyprawową, używaną głównie w tradycyjnej kuchni śródziemnomorskiej, hiszpańskiej, bałkańskiej, meksykańskiej. Jest ważną częścią mieszanki zioła prowansalskie i klasyczną przyprawą do grilla, pieczonych ziemniaków, marynat, zapiekanek, gulaszy, zup, sosów, smarowideł do chleba. Dobrze harmonizuje z cukinią, ziemniakami i makaronem.
Używany także do deserów, kremów, ciast z blachy, niektórych dżemów, galaretki jabłkowej, miód z rozmarynu jest używany w wypiekach. Silny aromat miodu odpowiada smakowi samej rośliny, w celu złagodzenia intensywnego smaku jest często mieszany z innymi rodzajami miodu. Kwiaty mają łagodniejszy smak i dodaje się je do sałatek i deserów, kandyzowanymi ozdabia się potrawy. Łodygami można zastąpić szpikulce do szaszłyków – nadają im niepowtarzalny zapach i smak. Gałęzi można używać jak pędzla podczas grillowania lub nadziać na nie kawałki warzyw, które mają być później ugotowane.
Liście są jednymi ze składników herbatek ziołowych. Świeże gałązki są używane do aromatyzowania oliwy. Surowcem są gałązki i liście zbierane od maja do lipca i suszone w cieniu. Liściaste gałęzie rozmarynu najlepiej stosować świeże, ale mogą być również przechowywane w stanie suchym.
Z liści otrzymuje się antyseptyczny środek do mycia przyborów w łazience, a dodane do kąpieli pobudzają krążenie krwi.
W medycynie naturalnej stosowany jest wewnętrznie jako herbata na stymulację apetytu i krążenia, co najważniejsze, ma stymulujący wpływ na dopływ krwi do narządów jamy brzusznej i powstanie płynów żołądka i jelit. Ma działanie żółciopędne i moczopędne, przeciwdziała wzdęciom. Zewnętrznie używany do zwiększenia krążenia i stosowany do kąpieli na problemy z układem krążenia, artretyzm i reumatyzm (np. nalewka rozmarynowa do nacierania). Przygotowuje się z niego maść na reumatyzm i migreny.
Wywar używany jako środek dezynfekujący i do wspomagania gojenia zainfekowanych ran.
Herbata ma wysoką aktywność przeciwgrzybiczą w stosunku do wielu szkodliwych grzybów i może być stosowana jako środek ochrony roślin lub środek wzmacniający.
Według Farmakopei Europejskiej olejek rozmarynowy wykazuje aktywność przeciwbakteryjną wobec różnych bakterii, drożdży i pleśni, ma silne działanie antyseptyczne oraz poprawia krążenie skóry. Stosuje się go w 6-10% maści na zaburzenia krążenia, choroby reumatyczne, skręcenia. Wewnętrznie zażywa się 3-4 krople na cukier lub w ciepłej herbacie.
Ponadto roślina ma działanie odkażające, pobudzające, wzmacnia pamięć, pobudza mózg, podnosi koncentrację, jest środkiem odżywczym dla serca, mózgu oraz
układu nerwowego, pomaga we wchłanianiu składników odżywczych, spowalnia proces starzenia.
Ma właściwości aromatyczne, stymuluje apetyt i trawienie, wiatropędne, przydatny w bólach żołądka, bólach głowy i migrenie, uspokaja układ nerwowy,
wspomaga wątrobę i pęcherzyk żółciowy. Jest również zalecany do ogólnych infekcji, takich jak kaszel czy astma. Kąpiel rozmarynowa jest szczególnie polecana w stanach osłabienia, wyczerpania i depresji.
Miejscowo stosuje się także macerat w winie, ma działanie przeciwreumatyczne, przeciwbólowe, pomaga na artretyzm. Napary są używane do płukania gardła, łagodzenia kaszlu, mają działanie korzystne dla wątroby i jelit, przeciwskurczowe, leczą wrzody, do przemywania i gojenia ran, na okłady przeciwreumatyczne, dodane do kąpieli orzeźwiają, oczyszczają i tonizują skórę.
Kwiaty zbiera się od maja do sierpnia, mają właściwości podobne do liści.
Wywar z nich przeciwdziała łysieniu, ma działanie tonizujące i łagodzi niestrawność, maści używa się na wypryski. Nalewka ma działanie przeciwskurczowe, służy do zapobiegania wrzodom żołądka, oraz do leczenia reumatyzmu i lumbago.
Dym z rozmarynu był używany do leczenia astmy. Substancje zawarte w rozmarynie ograniczają rozwój czynników chorobotwórczych. Podawanie oleju rozmarynowego, zarówno przez drogi oddechowe jak i doustnie stymuluje aktywność ośrodkowego układu nerwowego, układu oddechowego i ruchowego.
Wyciąg alkoholowy wykazał działanie przeciwdepresyjne. Liczne badania wskazują, że rozmaryn by zapobiega i ogranicza postęp niektórych rodzajów raka. Nie należy przekraczać zalecanej dawki, nie powinny go używać kobiety w ciąży.
